english version

03-03-2009

20-01-2009

wersja polska


Wsie - Wysokie, Sitaniec i inne ...


Wysokie – http://gminazamosc.pl/pages/gmina/miejscowosci-gminy/wysokie.php

Wieś położona w północno-zachodniej części gminy Zamość. Nazwa miejscowości jest typową nazwą topograficzną, wywodzącą się od charakterystycznego położenia na wysokim brzegu rzeczki Kalinowicy, czyli dzisiejszej Łabuńki.

1473 r. – pierwsza, aczkolwiek wątpliwa wzmianka o wsi. Miał tu istnieć w tym roku prawosławny monaster „w Ostrowie zwanym Monaster”, położony nad Łabuńką przy granicy z Sitańcem, o którym później słuch zaginął.

Pewniejsze istnienie wsi Wysokie jest pod rokiem 1564.

1580 r. – w Wysokiem istniał duży staw rybny, a przy nim młyn o trzech kołach, karczma i sołectwo z gruntem.

1593 r. – miejscowość, wraz z całą włością szczebrzeską, przeszły od Górków i Czarnkowskich na własność rodu Zamoyskich i jeszcze w tym samym roku zostały włączone do Ordynacji. Wieś została przyłączona do folwarku w Żdanowie.

1800 r. – inwentarze wymieniają we wsi: 2 folwarki, 2 młyny i austerię (karczmę zajezdną), wzniesioną w 1758r.

1813 r. – podczas oblężenia Zamościa w Wysokiem polscy obrońcy zorganizowali posterunek obserwacyjny, broniony przez 100-120 osobowy oddział piechoty, 12 kawalerzystów i dwa działa. 24.II.1813r. wieś została zdobyta przez nacierające oddziały rosyjskie.

1885 r. – gmina Wysokie stała się widownią sporów chłopskich z Ordynacją o tzw. serwituty opałowe. W lutym tego roku mieszkańcy gminy masowo łamali zakaz wycinania wspólnych areałów leśnych w dobrach ordynackich. Ustąpili dopiero pod groźbą wykorzystania przez Ordynację rosyjskich sotni kozackich.

1893 r. – we wsi mieściła się siedziba gminy, Wysokie należało do parafii katolickiej w Sitańcu i prawosławnej (dawnej unickiej) w Bortatyczach. Istniał w miejscowości folwark, który administracyjnie podporządkowany był dobrom ordynackim Bortatycze. W 1930r. dzierżawcą folwarku był Mikołaj Łochina. przed 1895r. – powstał we wsi młyn wodny systemu amerykańskiego o 4 kamieniach i staw na rzece Topornica.

1906 r. – we wsi powstało koło Polskiej Macierzy Szkolnej.

1918 r. – po odzyskaniu niepodległości pierwszym wójtem Wysokiego był Bolesław Wnuk, który tę funkcję pełnił przez cały okres międzywojenny. Jego zasługą była m.in. decyzja z 1923r. o wzniesieniu w tej miejscowości obiektu szkolnego. (...)

1939/1940 r. – miejscową komórkę konspiracyjną ZWZ-AK organizowali ppor. Piotr Adamczuk ps. „Boruta”, ppor. Ryszard Węcław i Seweryn Błaszczak. Komendantem placówki został „Boruta” (zginął w walce w 1943r.). Ulotki konspiracyjne powielano u Piotra Michela, dopóki w II.1941r. nie został on aresztowany i wywieziony do Oświęcimia, gdzie zginął. Tam tez zginął ppor. Węcław.

jesień 1940 r. – w gminie zorganizowano konspiracyjną komendę Straży Chłopskiej. Komendantem był Jan Rycyk z Sitańca Wolicy (przez cały okres okupacji). Miejscowa komórka tej organizacji liczyła później około 20 osób. Z chwilą wyzwolenia w 1944r. pełniła rolę tutejszego posterunku policji.

1939-1941 r. – podczas okupacji hitlerowskiej, w gminie Wysokie przebywało 303 Polaków, deportowanych przez Niemców z ziem polskich włączonych do III Rzeszy. W tym czasie w lesie Borek Wysocki, położonym niedaleko wsi, oddziały SS, żandarmerii i gestapo dokonywały masowych rozstrzeliwań Polaków i Żydów z więzienia w Zamościu. Nie jest znana dokładna liczba pomordowanych. Wiadomo jest tylko, że są pochowani w 14 masowych grobach.

8.XI.1941 r. – wysiedlenie wsi. Nazwę zmieniono na niemiecką – Hochdorf. Miejsce prawowitych mieszkańców zajęli przesiedleńcy niemieccy z Chinowa w powiecie radomskim, 9 rodzin pochodzenia niemieckiego i 1 rodzina niemiecka z Dobrudży. Łącznie osiedlono 27 rodzin. Niemcy przystąpili do komasacji i przebudowy wsi, w której planowali utworzyć nowe gospodarstwa. Tereny włączono do „wsi głównej” Zamość.

1944 r. – w ramach konspiracji poakowskiej i WiN-u, gmina Wysokie należała strukturalnie do IV rejonu AK, a od połowy 1945r. do XXVIII rejonu WiN-u.

XI-XII.1946 r. – doszło do aresztowań wśród członków tzw. żandarmerii (WiN). Władze bezpieczeństwa uwięziły wówczas cały pluton „żandarmerii” z Wysokiego.

1954 r. – powstała jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Założyli ją: Michał Kudyk, Witold Wojszczuk(?) i Jan Chrzan. Obok drużyny męskiej, istniała we wsi także drużyna żeńska kierowana przez Zofię Piasecką.

1976 r. – gmina Wysokie została wraz z gminą Zawada przyłączona do gminy Zamość


Sitaniec – http://gminazamosc.pl/pages/gmina/miejscowosci-gminy/sitaniec.php

Duża wieś położona w północnej części gminy Zamość, przylegająca do granic miasta Zamościa.

W przeszłości odgrywała znaczącą rolę jako ośrodek parafialny rzymsko-katolicki, oraz gospodarczy i administracyjny w ramach Ordynacji Zamojskiej. Jej najdawniejsze dzieje są nam dość dobrze znane za sprawą znakomitej pracy K. Sochaniewicza o rodzie Nałęczów-Sitańskich.

Nazwa (wg K. Sochaniewicza) wywodzi się najprawdopodobniej od sitowia, charakterystycznego dla tutejszych, ówcześnie bardzo zabagnionych obszarów. Wydaje ewidentnie filialna wobec pobliskiego Sitna, co sugerować może, że wieś powstała na jego gruntach, może gdzieś w II połowie XIVw., w dobie przejścia pod panowanie polskie.

1402r. – pierwsza wzmianka o miejscowości w akcie rozgraniczenia z Chomęciskami. Dokumenty z 1420, 1428 i 1430r. właścicielem Sitańca wskazują Wojciecha (Warsza, Wosia, Wasona) „de Sythenec”, sędziego ziemskiego chełmskiego, posiadacza także sąsiedniego Sitna (stąd też czasami zwanego Sicieńskim). Sitaniec musiał być w XVw. wsią dużą, skoro w 1434r. Wojciech Sitański (Siecieński) dał synowi Piotrowi 20 łanów ziemi we wsi, „sobie tyleż zostawiając”. Wszystko przy tym wskazuje, iż ówczesny obszar włości sitanieckiej rozciągał się na północy aż po Monastyrek i Stary Zamość (Majdan Sitaniecki), na wschodzie po Horyszów i Stabrów, zaś od zachodu i południa ograniczała go rzeka Kalinowica, czyli dzisiejsza Łabuńka. Przed 1418r. Sitaniec administracyjnie przynależał do księstwa bełskiego Ziemowita IV. Dopiero akt graniczny z 1430r. uregulował jego przynależność, włączając Sitaniec do ziemi chełmskiej, w której pozostawał aż do pierwszego rozbioru w 1772r.

Ród Sitańskich władał Sitańcem aż do 1585r. Synem Wojciecha, sędziego ziemskiego chałmskiego, był Piotr, żonaty z Dzichną (Zdzichną). Ich córka Anna wniosła Sitno i Wolę Sicieńską mężowi Jakubowi Snopkowskiemu około 1464r. Synami Piotra i Zdzichny byli Jan i Jerzy (oraz prawdopodobnie Marcin), którym ostał się jedynie Sitaniec, którego dziedzicami wzmiankowani byli w 1473r. Zapewne synem któregoś z nich był Piotr Sitański, który w 1533r. „Stanisławowi Ściborowi ustąpił części w Sitańcu”. Tenże Stanisław Ścibor wymieniany był właścicielem działu (części) w Sitańcu i Woli Sitanieckiej już w 1522r. takimże wymieniany także w 1538r. W początkach lat 80-tych XVIw. działy Sitańskich-Ściborów stały się celem ekspansji terytorialno-majątkowej kanclerza Jana Zamoyskiego. Zamoyski potrafił tu skutecznie wykorzystać znaczne ich zadłużenie dla swych zamiarów. Już w 1583r. Stanisław Ścibor sprzedał mu swe działy w Sitańcu i Woli Sitanieckiej. W 1584r. na korzyść możniejszego i zaborczego sąsiada swej jednej części w Sitańcu zrzekł się Marek Ścibor, aby w końcu, 21.X.1585r. zrzec się ostatniego swego działu we wsi. Po tych transakcjach nazwisko Ściborów-Sitańskich znika z areny dziejów Rusi Czerwonej.

1585 r. – wg inwentarza był tu duży folwark z owczarnią. W trzy lata później Jan Zamoyski założył przy wsi nowy staw, w tymże roku zarybiony, specjalizujący się w hodowli karasi. Nad stawem w 1582 i 1591r. istniał duży drewniany młyn ordynacki o czterech kołach. Wzniesiony zapewne wraz ze stawem rybnym, z funkcjonujący jeszcze w 1704 i 1807r.

1589 r. – Jan Zamoyski włączył swój nowy nabytek do właśnie tworzonej Ordynacji Zamojskiej. Sitaniec zaliczony został do włości nowozamojskiej, ale z wolna stawał się ośrodkiem odrębnego ordynackiego klucza.

1786 r. – rozległy klucz sitaniecki obejmował wsie: Bortatycze, Huszczka Mała i Wielka, zabytów, Majdan Sitaniecki, Szopinek, Stabrów, Sulmice, Monastyr(-ek), Wiszenki, Wolica Sitaniecka i Sitaniec. Natomiast w 1800r. klucz ten ograniczono tylko do Huszczki Małej i Wielkiej, Majdanu Sitanieckiego, Monastyr(ka), Stabrowa, Zabytowa i Sitańca. Obok funkcji administracyjnej, miejscowość odgrywała znaczną rolę jako ośrodek gospodarczy Ordynacji. Wieś zaliczała się pod tym względem do lepiej rozwiniętych. Być może także w tym okresie powstała ordynacka stadnina koni wierzchowych.

1658 r. – inwentarz wymienia we wsi podupadły folwark, gumno [stodołę z klepiskiem] i browar.

1704 r. – w inwentarzu wymieniony jest młyn na stawie o dwóch kołach.

1725 r. – inwentarz opisuje dwór, browar, stare budynki, staw opustoszały, stawek przed dworem, pasiekę na Grądku.

1769 r. – zbudowano tu nowy młyn nad stawem.

24.II.1813 r. – podczas odwrotu wojsk Napoleona z Rosji, ścigające go wojska rosyjskie zajęły Sitaniec, Szopinek, Płoskie i Wysokie.

Druga faza bitwy zamojskiej przyczyniła się do wystawienia w Sitańcu posterunku dla obrońców twierdzy Zamość, którzy opuścili wieś 17.III wobec ponownie podchodzących do miasta oddziałów rosyjskich. Maj i początek czerwca przyniosły zastój w oblężeniu Zamościa, a od 12.VI. zawieszenie broni, które stanowiło konsekwencję porozumienia między Napoleonem i państwami walczącej z nim koalicji. Efektem porozumienia były negocjacje gen. M. Haukego (dowódcy polskiej załogi twierdzy) z dowódcą oddziałów rosyjskich w jego kwaterze w Sitańcu. Podczas debaty ustalono obszar strefy neutralnej i warunki zaopatrzenia garnizonu zamojskiego w żywność przez Rosjan, zgodnie z przepisami odpowiedniej konwencji rozejmowej. W Sitańcu tez odbyły się rozmowy, których efektem było podpisanie 23.XI. (w Sitańcu) aktu kapitulacyjnego przez gen. M. Haukego.

1831 r. – drugie oblężenie twierdzy zamojskiej przez wojska Rosyjskie przyniosło całkowite zniszczenie wsi.

1880 r. – w opisie wsi wyróżniono wieś, kolonię i folwark, administracyjnie należące do gminy Wysokie i parafii miejscowej. Istniał także Sitaniec Poproboszczowski. Folwark należał do Rosjanina Iwana Razumowskiego.

IX.1905r. – pod wpływem agitacji PPS doszło do strajku robotników rolnych w dobrach sitanieckich, do którego stłumienia użyto straży ziemskiej.

1905 r. – Lubelskie Towarzystwo Szerzenia Oświaty „Światło” założyło swoje koło w Sitańcu.

1.V.1906r. – we wsi rozklejono odezwy rewolucyjne, a dwa dni później wywieszono sztandar narodowy z okazji rocznicy Konstytucji 3 Maja. Wiosną 1906r. do wsi docierały równi9eż pisma agitacyjno-propagandowe PPS. (...)

1922 r. – we wsi została powołana jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Założyli ją: Wiktor Szprygier (prezes), Feliks Gryń i Bronisław Wajszczuk. W 1925r. strażacy zakończyli budowę drewnianej remizy, a w latach 30-tych zbudowali nową, służącą im również w okresie po II wojnie światowej. (...)

1939 r. – niemieckie zagony pancerne zajęły 13.IX. Sitaniec, które następnego dnia przez polskie oddziały zostały odrzucone spod Krasnegostawu na pozycje wyjściowe w Sitańcu. Pamiątką tych zmagań są mogiły 6 żołnierzy 9 pp Legionów, poległych w walkach pomiędzy 13 a 22.IX.1939r. w tzw. Lasku Sitanieckim, w pierwszych miesiącach okupacji, Niemcy dokonywali egzekucji Polaków. W 1940r. wysiedlono z Sitańca ks. proboszcza Jana Badowskiego, którego działalność określono jako niebezpieczną „dla niemieckości” spolonizowanych potomków kolonistów niemieckich. W tym czasie tworzyła się tu konspiracyjna grupa niepodległościowa, organizowana przez Adama Wałaszyka i Lucjana Majdana.

IX.1941 r. – podczas wysiedlania Wysokiego, Białobrzegów i Bortatycz, mieszkańcy Sitańca otrzymali zakaz opuszczania miejsca zamieszkania i „przygotowania się do opuszczenia gospodarstw”.

15.IX.1942 r. – SS-mani rozstrzelali we wsi 15 miejscowych Żydów.

6.XII.1942 r. – Niemcy wysiedlili wieś Sitaniec. Około 370 mieszkańców wywieziono do Oświęcimia, natomiast 27 rodzin ukraińskich ze wsi i kolonii Sitaniec Niemcy przesiedlili do innych rejonów, opuszczonych przez Polaków. Podobnie jak w innych wysiedlonych miejscowościach, Niemcy przystąpili do komasacji gruntów, niszczenia domów i zabudowań gospodarczych celem utworzenia 147 nowych zagród. Nazwę miejscowości zmieniono na Sibbenfeld. (...)


Stary Zamość – http://www.roztocze.info/niezbednik-turysty/indeks-miejscowosci/210-stary-zamosc.html

Historia - Pierwsze wzmianki o Starym Zamościu, początkowo występującym pod nazwą Zamoście pochodzą z 1429 roku. Od 1443 roku do XIX w. władany przez ród Zamojskich. Kiedy kanclerz wielki koronny Jan Zamojski założył 1580 roku miasto Zamość, wieś nazwana została Starym Zamościem. Przez Stary Zamość przebiega istniejący do dzisiaj trakt, oznakowany starymi murowanymi kapliczkami, przez który przejeżdżał Kmicic w drodze do Zamościa (opis w "Potopie" H. Sienkiewicza). Obecnie nazywany Gościńcem Kmicica. W Starym Zamościu znajduje się zabytkowy kościół z XVI wieku służący początkowo jako zbór kalwiński, poproboszczowski folwark należący w drugiej połowie XIX wieku do Tichowiczów, a w Udryczach dworek szlachecki z XIX wieku wraz z parkiem, gdzie mieści się obecnie szkoła podstawowa. Miejscowość Stary Zamość leży przy szosie prowadzącej z Lublina do Zamościa, nad strumykiem stanowiącym dopływ Łabuńki. Stary Zamość istnieje już od 1429 r. Miejscowość ta w drugiej połowie XIX w. miała dwie nazwy, Stary Zamość Ordynacki i Stary Zamość Kościelny; wynikało to stąd, że część mieszkańców była zmuszona odrabiać pańszczyznę w folwarku ordynackim, część zaś w folwarku kościelnym. Na początku wsi od strony zachodniej stoi kościół parafialny. Większość mieszkańców Starego Zamościa i okolic jest wyznania rzymsko-katolickiego. Przez miejscowość biegła obsadzona drzewami droga zwana Kmicicowym Gościńcem. Położenie ekonomiczne miejscowości było bardzo dobre, a to dzięki położeniu obok skrzyżowania dróg wiodących do Krasnegostawu i Lublina, Zamościa, gromady Skierbieszów i gromady Nielisz. Ze względu na tak dogodne położenie ekonomiczne władze carskie skupiły tu niezbędne urzędy obsługujące ludność miejscową i okoliczną. W ten sposób powstała gmina Stary Zamość, uruchomiono też na miejscu sąd do spraw administracyjnych i działów majątkowych, pocztę i szkołę rosyjską.


Szczebrzeszyn - http://www.szczebrzeszyn.pl/asp/start.asp?page=pl_historia&tytul=Historia%20miasta

Szczebrzeszyn położony w południowo-wschodniej Lubelszczyźnie, w powiecie zamojskim, to jedno z najstarszych miast dawnej Ziemi Chełmskiej. Dzięki usytuowaniu przy szlaku handlowym biegnącym z Kijowa i Włodzimierza Wołyńskiego przez Hrubieszów do Zawichostu, Sandomierza i dalej do Krakowa oraz korzystnym warunkom obronnym Szczebrzeszyn stosunkowo szybko rósł w znaczenie. Już w końcu wieku XIV był ważnym grodem warownym, a w wieku XV stał się również centrum administracyjnym i siedzibą właścicieli powiatu szczebrzeszyńskiego.

Pierwsza wzmianka o Szczebrzeszynie pochodzi z roku 1352. W tym właśnie roku Kazimierz Wielki walcząc z Litwinami rozłożył się tu obozem, a potem w jednym z dokumentów nazwał Szczebrzeszyn miastem. W okresie toczącej się wojny król Kazimierz zdołał pozyskać dla swojej polityki wielu Rusinów. Jednym z nich był Dymitr z Klecia – herbu Korczak, zwany później powszechnie Dymitrem z Goraja, który wkrótce został właścicielem Szczebrzeszyna. W nagrodę za wzięcie udziału w wyprawie odwetowej w 1372 r. przeciw nękającym Polskę Litwinom król ofiarował Dymitrowi posiadłości w dawnej Ziemi Chełmskiej w postaci dużego powiatu szczebrzeszyńskiego, nad którym otrzymał władzę lenną.

Do jeszcze większego znaczenia dochodzi Szczebrzeszyn po śmierci Ludwika, kiedy to stronnictwu, do którego należał Dymitr, udaje się mimo licznych trudności, sprowadzić na tron Polski młodszą córkę Ludwika Węgierskiego Jadwigę. Wdzięczny za poparcie Jagiełło już jako król Polski w r. 1388 w Krakowie potwierdza nadanie Ludwika Węgierskiego na rzecz Dymitra, czyniąc Szczebrzeszyn wraz z całym powiatem wyłączną jego własnością i nadając mu jednocześnie nad całym powiatem władzę sądowniczą.

W omawianym czasie Szczebrzeszyn wraz z przedmieściami dochodzi do największego rozwoju gospodarczego. Z tego okresu pochodzą większe domy i kościół pod wezwaniem św. Mikołaja. Zamek zaś otrzymuje nowe solidne mury. Po śmierci Dymitra ok. 1400 r. Szczebrzeszyn z okolicą stał się własnością bratanków Dymitra a zarządzał w nim najstarszy z braci Prokop. Nowy właściciel dbał o rozwój dziedzictwa zakładając wiele nowych wsi, np. pobliski Bodaczów powstał w 1410 r. Dekret sejmowy z 1555 r. oddaje Szczebrzeszyn w ręce potężnej rodziny magnatów wielkopolskich – hrabiów z Górki.

Czasy panowania Górków w Szczebrzeszynie to okres reformacji. Miasto staje się ważnym ośrodkiem reformacji i miejscem schronienia dla wielu prześladowanych propagatorów ruchu kalwińskiego.

W roku 1593 Szczebrzeszyn przechodzi na krótko w ręce Czarnkowskich, po czym jeszcze w tym samym roku staje się własnością Jana Zamojskiego. Zamojscy budujący nową wielką fortunę rodową ze stolicą w Zamościu prawie nie dbają o Szczebrzeszyn, stopniowo schodzi on do rzędu małych miasteczek, których rola gospodarcza i polityczna w kraju jest znikoma. Nowi właściciele miasta są przeciwnikami reformacji, toteż po zwycięstwie Kościoła nad reformacją wypędzają innowierców ze Szczebrzeszyna. W r. 1583 spłonął zamek szczebrzeski. W 1672 r. Szczebrzeszyn gości hetmana Jana Sobieskiego, w obronie, którego zawiązuje się tzw. konfederacja szczebrzeszyńska z siedzibą w klasztorze franciszkanów, ściągająca liczne tłumy szlachty, nawet z odległych województw.

W XVII w. miasto było pustoszone przez Kozaków (1648), Szwedów (1656) oraz Turków i Tatarów (1672). Od pierwszego rozbioru Polski aż do 1807 r. Szczebrzeszyn pozostaje pod zaborem austriackim. Momentem zwrotnym w życiu miasta staje się dopiero rok 1811, kiedy to przeniesiono z Zamościa do Szczebrzeszyna szkoły, które działały tutaj aż do 1852 r. W wieku XIX miasto było ważnym ośrodkiem ruchu niepodległościowego. Podczas drugiej wojny światowej hitlerowcy popełnili w Szczebrzeszynie liczne zbrodnie, wymordowali ok. 4000 Żydów, wysiedlili ludność polską. Miasto zostało wyzwolone 25 lipca 1944 r. Dziś Szczebrzeszyn jest przede wszystkim ośrodkiem handlowo-usługowym i dydaktycznym. Istnieje tu znane Liceum Ogólnokształcące, Zasadnicza Szkoła Zawodowa oraz szkoły podstawowe.

(...) Gmina obejmuje: miasto Szczebrzeszyn, na które składa się 5 jednostek osadniczych (Szczebrzeszyn, Przedmieście Zamojskie, Klemensów, Szperówka, Błonie) oraz 13 przyległych do gminy sołectw (Brody Małe, Brody Duże, Bodaczów, Wielącza Wieś, Wielącza Poduchowna, Wielącza Kolonia, Kol. Niedzieliska, Niedzieliska, Kąty I, Kąty II, Kawęczyn, Kawęczynek, Kol. Lipowiec). (...)


Nielisz - http://www.nielisz.pl/strona/index.php

Historia - Dzieje tych terenów sięgają już czasów prehistorycznych. Świadczą o tym przeprowadzone badania archeologiczne, które wykazały istnienie pierwszych kultur już około 3500 lat p.n.e., była to kultura pucharów lejkowatych, a ich stanowiska odkryto w Kolonii Staw Noakowski i w Stawie Noakowskim.

We wczesnym średniowieczu (X-XIII w.) istniały tu liczne osady, m.in. w Nieliszu, Stawie Noakowskim i Nawozie. Gdy Mieszko I utworzył początki państwa polskiego, tereny gminy weszły w skład Grodów Czerwieńskich, które w 981 roku Włodzimierz Wielki książę kijowski przyłączył do swego państwa. Do Polski powróciły w 1018 roku po wyprawie Bolesława Chrobrego na Kijów. Losy tych ziem ściśle związane są z historią Polski, tylko w czasach zawieruchy wojennej traciły swą przynależność do macierzy. Dopiero za czasów króla Władysława Jagiełły Grody Czerwieńskie na stałe należały do Polski.

Pierwsze wzmianki o gminie pochodzą właśnie z tych czasów, kiedy to Władysław Jagiełło (1388 r.) podarował Dymitrowi z Goraja włoć szczebrzeską, w skład której wchodził m.in. Złojec i Gruszka. O Nieliszu więcej możemy dowiedzieć się ze źródeł pochodzących z roku 1564, kiedy to odbyła się pierwsza lustracja.

Właścicielami części ziem nieliskich w tym czasie byli Anna I Tomasz Nieliscy, Stanisław Rudnicki, Mikołaj Romanowski i Stanisław Dobrzycki. W 1593 r. wieś została włączona do dóbr Ordynacji Zamojskiej. Według rejestru poborowego z 1578 roku wieś liczyła 6,5 łana (109,2 ha) gruntów uprawnych, zaś rejestr z 1589 roku wykazywał istnienie stawu. W pierwszej połowie XVII wieku, dziedzicem Nielisza zostaje Maciej Gąsiorowski. On też w roku 1641 zbudował w Nieliszu kaplicę filialną parafii wieląckiej oraz przy niej domek dla wikariusza. Po nim dobra te posiadł Ignacy Żaboklicki, następnym posiadaczem został Jan Chryzostom Zelski, komendant twierdzy zamojskiej. (...) (Nielisz – włączony (ponownie?) do Ordynacji w 1823 r., jako wynagrodzenie za przejęcie miasta i twierdzy Zamość na własność rządu.)

Władze carskie w 1864 roku wprowadziły samorząd gminny i w tym okresie powstała gmina Nielisz. W 1903 roku sekretarz gminy Antoni Urbański i ksiądz Wojciech Telatycki założyli Wiejską Straż Ogniową. (...)

Wojna i okupacja nie ominęły tych terenów. Już 15 listopada 1939 roku Niemcy dokonali pierwszej egzekucji w Nieliszu i Wólce Nieliskiej za posiadanie broni. Nielisz jako jedna z niewielu miejscowości powiatu zamojskiego nie była wysiedlona, lecz psychoza wysiedleń była tu wielka.

Ludność Nielisza w grudniu 1942 roku na wieść o wysiedleniach uciekła ze wsi, dopiero po ustaniu akcji powróciła. 7 grudnia 1942 roku w pobliskiej wsi Kitów odbyła się pacyfikacja ludności. Zginęło tam 165 osób, w tym kilku mieszkańców Nielisza. 04 stycznia 1943 roku niemiecki oddział karny rozstrzelał 60 osób: 22 osoby z Nielisza, 7 z Krzaka, 4 z Wólki Nieliskiej i 17 ze Stawu Noakowskiego. (...)

W czasie wojny na terenie gminy działały oddziały BCh oraz AK. (...)


Sułów http://www.sulow.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=78&Itemid=120

Siedziba gminy, położona w środkowej części gminy, nagi rzeką Por, na pograniczu Roztocza i Padołu Zamojskiego. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1390 (M. Stworzyński 1834, s. 62). W 1394 roku Dymitr z Goraja przeznaczył wieś na uposa­żenie plebana nowo utworzonej parafii w Szcze-brzeszynie. Sułów liczył wówczas 343 morgi pola ornego czyli ok. 7 łanów (M. Stankowa 1975, s. 22). Według rejestru poborowego w 1564 roku było tu 7 i 1/2 lana użytków, 4 zagrodników z ziemią i 2 komorników (A. Jabłonowski 1902, s. 201). W 1593 roku kanclerz Jan Zamoyski pozwolił plebanowi ks. Sebastianowi Kickiemu na wydzier­żawienie Sułowa i Sułówka na trzy lata (A. Tar-nawski 1935, s. 391). Wieś pozostawała na uposa­żeniu plebanów szczebrzeskich do roku 1865. Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie zamojskim i parafii Szczebrzeszyn. Liczyła wów­czas 37 domów i 252 mieszkańców (Tabella...., t. II, s. 210). (…)

10 lipca 1943 roku wieś została przez Niemców wysiedlona (W. Bondyra 1993, s. 108). W październiku 1943 roku żandarmeria i policji niemiecka rozstrzelały tu 46 Żydów ze Szczebrzeszyna (Biuletyn GKBZHwP, t. IX, s. 253).


Sułówek - http://www.sulow.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=79&Itemid=120

Wieś położona na północnym skraju gminy Sułów, nad rzeką Por, w obrębie Padołu Zamojskiego. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1593 roku, kiedy wieś była na uposażeniu plebanów szczebrzeskich. W tym roku kanclerz Jan Zamoyski pozwolił plebanowi ks. Sebastianowi Kickiemu na wydzierżawienie Sułowa i Sułówka na trzy lata (A.Tarnawski 1935, s. 391). Do dóbr kościelnych wieś należała razem z Sułowem do roku 1865.

Spis z 1827 roku notował Sułówek w powiecie zamojskim i parafii Szczebrzeszyn. Liczyła wówczas 18 domów i 124 mieszkańców (Tabella...., t. I II, s. 210). Pod koniec XIX wieku wieś liczyła 17 domów i 177 mieszkańców, katolików oraz 380 mórg ziemi włościańskiej i 30 mórg dworskich (SGKP, wypisy, s. 370). Około 1890 roku wybu­dowano w Sułówku drewniany młyn wodny (ZA-iBwP, t. 48, s. 82).

Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 45 domów i 253 mieszkańców, w tym 2 Ukraińców (Skorowidz...., t. IV, s. 127).


Przygotowali: Waldemar J Wajszczuk & Paweł Stefaniuk (c) 2009
e-mail: wwajszczuk@comcast.net