english version

04-08-2004

14-09-2003

 wersja polska

Wysiedleni z Zamojszczyzny

II Wojna Światowa

Deportacje na roboty przymusowe do Niemiec i ZSRR
Uczestnictwo w wojnie i konspiracji -
0274 Walenty, 0377 Lucjan, 0356 Eugenia Halina i inni

 Krótkie wprowadzenie historyczne

Niemcy - (dotyczy członków Rodziny zamieszkałych w okolicy Zamościa)

  1. "Próbne" wysiedlenia - listopad i grudzień 1941 - 6. wsi. (Wysokie - 8.XI.1941).

  2. Okres intensywnych wysiedleń: etap I - 28.XI.1942 do marca 1943 - 116 wsi. (Sitaniec - 6.XII.1942),
    etap II - od czerwca do sierpnia 1943 - 171 wsi (pacyfikacje).

  3. Łącznie wysiedlono 100-110 000 Polaków, w tym 30 000 dzieci - kilkanaście tysięcy "wartościowych rasowo" dzieci
    wywieziono do "zniemczenia", po wojnie udało się odzyskać tylko około 800. Większość wysiedlonych wywieziono na
    roboty przymusowe do Niemiec, wiele z nich zginęło na miejscu lub w obozach koncentracyjnych.

ZSRR - (dotyczy członków Rodziny pochodzących z okolic Zamościa)

  1. "Czystka" 1937-1938 - Masowe deportacje Polaków nadal zamieszkałych na dawnych terenach Polski "przed-rozbiorowej", z autonomicznych regionów "Marchlewszczyzny" i "Dzierzynszczyzny".

  2. Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1941 - po napaści na Polskę 17.IX.1939: Deportacje z Kresów
    1939-1941 - ok.700 000, jeńcy wojenni - ok.240 000 (obozy - Starobielsk, Ostaszkow, Kozielsk, mordowano - Katyn,
    Twer, Charków), aresztowano - ponad 50 000 osób, wcieleni do Armii Czerwonej - ok. 150 000, do strojbatalionow -
    100 000.

  3. Represje 1944-1946 - po opanowaniu ziem polskich przez wojska radzieckie zorganizowany na nich aparat represji
    kontynuował politykę z lat 1939-1941, prześladowanie "podziemia".

  4. Pierwsza repatriacja 1944-1946 (depatriacja) – pierwsza fala przesiedleń ludności polskiej z terenów II Rzeczypospolitej.

  5. Druga repatriacja 1955-1959, druga fala przesiedleń ludności polskiej z terenów byłej II Rzeczypospolitej.
    (zobacz więcej poniżej).
     

 

Mapy przedstawiające tereny Zamojszczyzny objęte wysiedleniami ludności polskiej
przez Niemców w czasie II Wojny Światowej

(Mapy i objaśnienia uzyskane dzięki uprzejmości pana Wlodzimierza Kaluzy)


[167kb]
"Zamojszczyzna 1942-1943" z książki A.L.Szcześniak "Historia 1914-1989" - podręcznik dla klasy ósmej, Warszawa 1999, str. 255. Są na niej zaznaczone miejscowości objęte wysiedleniami.
[137kb]
"Okupacja niemiecka ziem polskich w latach
1941-1944" z książki C. Brzoza "Wielka historia Polski", Tom 9, str. 325. Kolorem pomarańczowym zaznaczono na niej "obszar objęty wysiedleniami na Zamojszczyźnie"
Z tego co pisał A. L. Szcześniak wynika iż na skutek klęski pod Stalingradem i przede wszystkim zbrojnego oporu Polaków, Niemcy odstąpili od realizacji planu osiedleńczego na Zamojszyźnie - tak że być może planowany obszar miał być większy niż zaznaczono na tych mapach.

 

Zobacz poniżej fragmenty tekstu z tej książki dotyczące uczestnictwa Wajszczuków zamieszkałych w okolicach Zamościa w konspiracji w latach 1939 - 1944:


okładka
strona tytułowa
ISBN 83-01-05379-8

 str. 111

str. 156

str. 157

*powyżej - odnosi się do Walentego Wajszczuka (0274)

Informacja z listu od Janusza Wajszczuka (0296) z dnia 9 września 2003 dotycząca jego ojca Walentego (0274):

"... Na Twoje pytania wyjaśniam:
1. Sołtysem do roku 1941 wsi Wysokie był mój ojciec Walenty (0274). Wieś Wysokie 8 listopada 1941 została wysiedlona przez okupanta. Cała moja rodzina była w obozie przejściowym w Zamościu a następnie w Hostynnem. Należy przyjąć, że osobą wymienioną w książce Jana Grygiela (zobacz poniżej) był mój ojciec. ..."

Ogółem, według dostępnych nam informacji, wysiedlone przez Niemców z Zamojszczyzny i (lub) wywiezione na roboty do Niemiec - (również do ZSRR) - były osoby, lub cale rodziny, wymienione poniżej należące do Rodziny Wajszczuków:

  1. Stanisław Wajszczuk (1094) - wywieziony, zmarł w Niemczech w 1943 roku

  2. Walenty Wajszczuk (0274) - wysiedlony z rodzina 8.XI.1941, wrócił w strony rodzinne

  3. Jan Wajszczuk (0311) - wywieziony z rodzina, zmarł w 1948 r. w Niemczech, rodzina wyjechała do USA w 1949 r.

  4. Tomasz Wajszczuk (0368) - ok. 1934 r. wyjechał na Wołyń, wywieziony w 1939 r. do ZSRR, wrócił ok. 1956 r. 

  5. Lucjan Wajszczuk (0377) - posiadłość spalona przez Niemców za "nielegalna działalność", więziony na Zamku Lubelskim i na Majdanku, wywieziony do Niemiec, wyjechał do Kanady

  6. Walery Wajszczuk (0405) - wysiedleni w 1942 r., wywieziony (z rodziną?) do Niemiec, wrócili do Polski

  7. Stanisław Wajszczuk (0409) -  wywieziony z rodzina w 1942 r., zmarł w Niemczech w 1942 r.

  8. Kazimierz Wajszczuk (0422) - deportowany z rodzina w 1940 r. z : "Kresów" (woj. nowogrodzkie) do ZSRR (Kazachstan), powrócił w 1946 r., osiedlony na "Ziemiach Odzyskanych"

  9. Maria Michałkiewicz (0442) - wysiedlona i wywieziona w 1942 r. z rodzina do Niemiec -wrócili, osiedleni na "Ziemiach Odzyskanych"

Uczestniczyli w wojnie 1939 roku, Konspiracji lub w Ludowym Wojsku Polskim:

  1. Hieronim Szewczuk (1100) - żołnierz w 1939 r., zginął w Kampanii Wrześniowej.

  2. Józef Wajszczuk (0298) - ps. "Mały", aresztowany w 1941 r., więziony w "Domu Pod Zegarem" w Lublinie, do KL Auschwitz przybył w kwietniu 1942 r. i tam został zamordowany 20 grudnia 1942 r.

  3. Bronisław Wajszczuk (0301) - żołnierz w 1939 r., w niewoli sowieckiej (ZSRR), w Armii Andersa - wrócił do Polski.

  4. Heronim Wajszczuk (0306) - "Partyzant" w oddziałach leśnych.

  5. Jan Wajszczuk (0325) - żołnierz w 1939 r., członek "Organizacji Podziemnej", wieziony na Zamku Lubelskim, zwolniony, (wywieziony z rodzina do Niemiec).

  6. Stefan Wajszczuk (0330) - żołnierz ZWZ-AK, LWP, stracił nogę w 1945, odznaczony krzyżem Virtuti Militari.

  7. Eugenia Halina Wajszczuk-Skoczek (0356) - (ur.?) - łączniczka ZWZ-AK, "Gałązka".

  8. Lucjan Wajszczuk (0377) - "nielegalna działalność" w czasie okupacji - zobacz powyżej.

  9. Halina Eugenia Wajszczuk-Sioma (0383) - (ur.1927) - aktywna w Podziemiu.

  10. Edward Wajszczuk (0410) - członek "Szarych Szeregów".

  11. Kazimierz Wajszczuk (0423) - zginął w 1944 r. w bitwie pod Studziankami - zobacz powyżej.

Więcej na te tematy

Niemcy - II Wojna Światowa na Zamojszczyźnie

Zamojszczyzna (1942-1943) - (skrót): Nazistowskie akcje wysiedleńcze i pacyfikacyjne przeprowadzone na Zamojszczyźnie w Generalnym Gubernatorstwie, w okresie od listopada 1942 do sierpnia 1943, w ramach Generalnego Planu Wschodniego. Akcja objęła łącznie 100-110 000 wysiedlonych Polaków, w tym 30 000 dzieci (rabunek dzieci), w których miejsce władze III Rzeszy zamierzały osiedlić 60 000 kolonistów niemieckich przesiedlonych z Besarabii [1], Ukrainy, Bośni, Serbii, Słowenii, ZSRR oraz terytorium okupowanej Polski.

Pierwsze wysiedlenia z Zamojszczyzny, przeprowadzone próbnie oraz w ramach zbadania reakcji społeczeństwa, realizowano jeszcze w listopadzie 1941, kiedy to przy współpracy kolonistów niemieckich z miejscowości Brody Duże wysiedlono 2 000 Polaków z 6 zamojskich wsi. W połowie 1942 postanowiono przyspieszyć plany masowej kolonizacji niemieckiej, realizując ją eksperymentalnie w Generalnym Gubernatorstwie, na Zamojszczyźnie.

Ogółem, na terenie Zamojszczyzny zdołano osiedlić ok. 12 000 [1] kolonistów niemieckich, których wcześniej osiedlano tymczasowo w innych rejonach. Na ziemie wysiedlonych Polaków władze niemieckie sprowadzały również ludność ukraińską [2], wysiedloną z wiosek zajętych również przez kolonistów niemieckich.

Czytaj więcej (wysiedlenia):

ZSRR - przed, w czasie i po II Wojnie Światowej

Kresy Wschodnie lub po prostu Kresy - początkowo pod tym pojęciem rozumiano linię graniczną między Polską a ordą tatarską nad dolnym Dnieprem[1] (patrz Dzikie Pola). Następnie, wschodnie rubieże Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w okresie II RP z kresami wschodnimi utożsamiano tereny na wschód od Linii Curzona[2], podobnie jak obecnie[3]. We wrześniu 1939 okupowane przez ZSRR. Po II wojnie światowej wcielone jako część związkowych republik Ukrainy, Białorusi i Litwy, po rozpadzie ZSRR w granicach powstałych z nich niepodległych państw.

Polska operacja NKWD - antypolska akcja NKWD wynikająca z rozkazu 00485, przeprowadzona w latach 1937 i 1938. Według dokumentów NKWD zamordowano bezpośrednio 111 091 obywateli ZSRR narodowości polskiej, a 28 744 skazano na pobyt w obozach koncentracyjnych struktury GUŁAGu. Masowo deportowano Polaków zamieszkujących USRR i BSRR do Kazachstanu. Polska operacja NKWD była jedną z zaplanowanych operacji NKWD przeprowadzonych w czasie Wielkiego terroru, którego ofiarą padło w latach 1936 - 1938 co najmniej 8 milionów ludzi.[1]. Była to jednocześnie największa liczebnie operacja NKWD dotycząca zbiorowo (w formie oficjalnej) członków konkretnej narodowości.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Agresja_ZSRR_na_Polsk%C4%99_1939

Agresja ZSRR na Polskę 17.09.1939 r – zbrojna napaść dokonana w dniu 17 września 1939 przez ZSRR (bez określonego w prawie międzynarodowym wypowiedzenia wojny) na Polskę, będącą od dnia 1 września 1939 w stanie wojny z niemiecką III Rzeszą w wyniku agresji Niemiec na Polskę. Element działań wojennych pierwszej kampanii II wojny światowej. (...) Napaść doprowadziła do masowych prześladowań narodowościowych na przyłączonych do ZSRR (w wyniku Paktu o granicach i przyjaźni pomiędzy III Rzeszą a ZSRR z 28 września 1939 r. i jego tajnego protokołu) terenach wschodnich II Rzeczypospolitej – aresztowań i osadzeń w obozach koncentracyjnych, egzekucji, morderstw i powszechnych deportacji. (...) Brak publicznego formalnego ogłoszenia przez Prezydenta i rząd RP faktu istnienia stanu wojny pomiędzy ZSRR a Polską i brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza stawiania oporu najeźdźcy doprowadził do dezorientacji[2] dowódców i żołnierzy (p. Obrona Lwowa 1939) a w konsekwencji do wzięcia do niewoli [3] około 250 tysięcy żołnierzy i oficerów, w większości nie stawiających oporu i pośrednio do zbrodni katyńskiej na kilkunastu tysiącach oficerów Wojska Polskiego.
(...) Od momentu uderzenia na Polskę Armia Czerwona dokonywała wielu zbrodni wojennych, mordując jeńców i masakrując ludność cywilną. Ocenia się że ich ofiarą padło ok. 2500 żołnierzy polskich i policjantów oraz kilkuset cywilów[8]. Jednocześnie radzieccy dowódcy wojskowi wzywali ludność cywilną do mordów i przemocy, dowódca Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej w jednej z odezw napisał : "Bronią, kosami, widłami i siekierami bij swoich odwiecznych wrogów - polskich panów" [8] (...) Ocenia się, że w latach 1939-1945 doszło, według różnych źródeł, do przymusowego wywiezienia od 550 000-1 500 000[20] obywateli polskich w głąb ZSRR.

(...) Pierwszych obywateli polskich, blisko 55 000 uchodźców z centralnej i zachodniej Polski, wysiedlono już w październiku 1939 r. Przesiedlono ich do wschodnich obwodów Białoruskiej i Ukraińskiej SRR, w ramach tzw. rozładowywania miast kresowych. (...).
Pierwsza deportacja miała miejsce 10 lutego, kolejne 13-14 kwietnia, oraz na przełomie maja-lipca 1940 roku. Ostatnia odbyła się w maju i czerwcu 1941, tuż przed wybuchem wojny. (...) W sumie, w ciągu 15 miesięcy radzieckiej okupacji, w wyniku masowych deportacji na wschód trafiło co najmniej 330-400 000 osób.
Do tego doliczyć należy osadzonych w więzieniach, skazanych i zesłanych do obozów pracy przymusowej, jeńców wojennych, młodzież wcieloną do Armii Czerwonej i strojbatalionów, oraz wszystkich wywiezionych mniej lub bardziej przymusowo do pracy w radzieckich fabrykach i kopalniach. W sumie otrzymamy orientacyjną liczbę ok. 700 000 obywateli II RP, którzy w okresie IX 1939 - VI 1941 dostali się w tryby radzieckiego systemu terroru. (...)

W rękach Armii Czerwonej znalazło się w roku 1939 ok. 240 tysięcy polskich jeńców wojennych. Z tej liczby 125 tysięcy przekazano NKWD do obozów pracy i koncentracyjnych, resztę zaś w większości (pomijając przypadki ich rozstrzeliwania lub uśmiercania) zwolniono. Nie jest natomiast znana liczba straconych bezpośrednio po wzięciu do niewoli sowieckiej żołnierzy i oficerów polskich. (...)
Część polskich jeńców znajdującą się w obozach starobielskim, ostaszkowskim oraz kozielskim wymordowano wiosną 1940 roku. Było to dokładnie 14 587 osób. Inne grupy jeńców skierowano do budowy magistrali komunikacyjnej Równe-Lwów, do pracy w kopalniach wapienia i żelaza Zjednoczenia "Nikopol-Marganiec", do systemu łagrów tzw. Północnego Obozu Kolejowego "Siewżełdorłag" w dorzeczu Peczory. (...)

W latach 1939-1941 aresztowano na wschodnich obszarach II RP 110 tysięcy osób. Los aresztowanych był różny. Około 40 tysięcy osób trafiło do obozów pracy na Workucie. Grupę aresztowanych znajdujących się w więzieniach na Białorusi oraz Ukrainie wymordowano wiosną 1940 roku w Bykowni pod Kijowem oraz Kuropatach pod Mińskiem (łącznie 7305 osób). Około 10 tysięcy więźniów wymordowano podczas ewakuacji więzień przed nadchodzącą armią niemiecką latem 1941 roku. Los wielu więźniów pozostaje nieznany. (...)
Reżim radziecki stosował również inne formy represji aby zniszczyć polskie oblicze Kresów Wschodnich. Do Armii Czerwonej wcielono ok. 150 tysięcy Polaków. Polacy wcieleni do radzieckiego wojska ginęli w 1940 roku w Finlandii oraz w początkowych miesiącach wojny radziecko-niemieckiej. Około 100 tysięcy osób wcielono do specjalnych batalionów budowlanych zwanych strojbatami. (...)

W latach 1944-1946, a więc po opanowaniu ziem polskich przez wojska radzieckie zorganizowany na nich aparat represji kontynuował politykę z lat 1939-1941. Dokonywano aresztowań, internowań oraz deportacji ludności polskiej w ramach toczącej się faktycznie wojny domowej pomiędzy polskim podziemiem niepodległościowym, a siłami politycznymi ustanowionymi przez Stalina w Polsce pojałtańskiej. W tym samym okresie władze radzieckie dokonywały ostatecznej depolonizacji Kresów Wschodnich, którą rozpoczęto już po opanowaniu Wilna i Lwowa przez wojska ZSRR w lipcu 1944 roku.

Pierwsza repatriacja 1944-1946 (w rzeczywistości depatriacja) – pierwsza fala przesiedleń ludności polskiej z terenów II Rzeczypospolitej utraconych w wyniku porozumień jałtańskich na rzecz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich na tereny Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzona w latach 1944-1946 po podpisaniu układów republikańskich; w latach 1955-1959 przeprowadzono drugą repatriację.

Druga repatriacja 1955-1959, druga fala przesiedleń ludności polskiej z terenów II Rzeczypospolitej utraconych w wyniku porozumień jałtańskich na rzecz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich na tereny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzona w latach 1955–1959; w latach 1944–1946 przeprowadzono pierwszą repatriację.

zobacz również: