Historia Trzebieszowa
Wiele przemawia za tym, ze jeden z głównych korzeni drzewa genealogicznego rodziny Wajszczuków znajduje się w Trzebieszowie k/Łukowa w woj. lubelskim. Królewska wieś Trzebieszów po raz pierwszy została wymieniona w 1418 r. w dokumencie biskupa Władysława Jastrzębca, byłego kanclerza królowej Jadwigi (żony króla Władysława Jagiełły). Rola Trzebieszowa zaczęła wzrastać, gdyż leżał na granicy Korony (Polski) i Wielkiego Księstwa Litewskiego, na skrzyżowaniu trzech ważnych dróg: traktu pomiędzy Krakowem i Wilnem oraz szlaku prowadzącego przez Polskę do Moskwy. W 1430 r. król Władysław Jagiełło odpowiednio uposażył parafię kościoła rzymsko-katolickiego a biskup krakowski Kazimierz Oleśnicki wyraził zgodę na jej utworzenie. W 1531 r. do parafii Trzebieszowskiej należało już 28 miejscowości.
Prawdopodobnie w sierpniu 1501 r. przejechało przez Trzebieszów do Mielnika poselstwo senatu a kilka miesięcy później w drodze na koronację do Krakowa przebył tę samą trasę Wielki Książę Aleksander Jagiellończyk. W trzy lata później przejechał tą trasą król Zygmunt Stary. W 1527 podróżował przez Trzebieszów Zygmunt Herberstein poseł cesarza Karola V w Moskwie. We wrześniu 1548 r. przejeżdżała tędy poślubiona po kryjomu Barbara Radziwiłłówna, którą król Zygmunt August zamierzał przedstawić sejmowi jako oficjalną żonę. Tędy też w kilka lat później podążał orszak żałobny po śmierci Barbary Radziwiłłówny, którą pełen rozpaczy król Zygmunt August postanowił pochować w Krakowie (orszak zatrzymał się na nocleg Trzebieszowie).
W 1550 r. w oficjalnym archiwum tzw. Metryce Litewskiej wymieniono gościniec łukowski, przez Trzebieszów jako połączenie Brześcia z Łukowem. Drogą tą podążały również karawany kupieckie. W 1552 r. ze względu na najazd tatarski i wyprawę na Inflanty ogłoszono nowy pobór podatku. Ustalono, że wtedy to wieś królewska Trzebieszów miała 44 osady i młyn. Zamieszkiwali ją obelnicy, czyli królewscy myśliwi oraz młynarze. W części szlacheckiej było 12 osad. Był też 1 łan wójtowski. Król Zygmunt III Waza potwierdził probostwo dla kościoła w Trzebieszowie. Od 1585 r. zachowały się w tym kościele księgi metrykalne. Do najbardziej znaczących w historii tej średniowiecznej wsi należą m. in. powiązane ze sobą rodziny: Dąbrowskich, Jasińskich, Kłopotków, Krasuskich, Kryńskich, Matejków, Kalinowskich, Owczarskich, Szczygielskich, Wajszczuków, Wierzchowskich i Wolińskich.
Jak dotychczas udało się ustalić przodków rodziny Wajszczuków z gałęzi podlaskiej wstecz do okolo 1700 roku. Rodzicami Macieja Wajszczuka (ur. 1823 - ojciec Franciszka, Piotra itd. ) byli Jan Wajszczuk (1788 –1836?) i Rozalia Kryńska. Ich rodzicami byli, jak to wynika z ksiąg metrykalnych, Tomasz Wajszczuk (ur ok. 1750 r.) i Marianna (z domu ?), a z kolei ich rodzicami Stanislaw Wajszczuk (ur ok. 1709 r.) i Rozalia Krasuska.
Tekst przygotowany przez Jerzego Jana Wajszczuka (154) na podstawie materiałów zebranych przez Barbare Miszta (156) z Trzebieszowa i monografii o Trzebieszowie (Józef Geresz: Z dziejów parafii i gminy Trzebieszów. Trzebieszów A.D.2000. Copyright 2000 by Wydawnictwo INTERGRAF –Międzyrzec Podl., ul. Warszawska 33.
Z dziejów Trzebieszowa
Opracowanie mgr Marek Kulpa
Pod koniec XIX w., po klęsce powstania styczniowego, upowszechniły się na ziemiach polskich idee pozytywizmu. Ten trend kulturowy był jednocześnie wynikiem postępu naukowo-technicznego i reakcją na spowszedniały a niepraktyczny romantyzm. W Królestwie Polskim idee pozytywizmu przybrały postać tzw. „pracy u podstaw”, czyli upowszechnienia oświaty, oraz tzw. „pracy organicznej” nad wszechstronnym rozwojem ekonomicznym i kulturalnym narodu polskiego. W literaturze idee te reprezentowali: Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Maria Konopnicka i inni. W takiej atmosferze powstawały szkoły i ochronki (tj. przedszkola), towarzystwa społeczne, koła , kółka rolnicze i spółdzielnie.
W latach 1902-1906 powstało w Łukowie pierwsze Kółko Rolnicze. Jego założycielami byli miejscowi ziemianie: St. Lewicki z Ławek, E. Korsak z Wólki Świątkowej, M. Gerlach z Soból. Chłopów reprezentował Jan Grochowski z Szaniaw-Poniat, właściciel 15-hektarowego gospodarstwa rolnego, z zawodu nauczyciel. Na początku naszego wieku Trzebieszów liczył ok.100 domów, zajmowanych przez ok.1000 mieszkańców. (Łuków liczył ok.400 budynków i ok.5000 mieszkańców). W owym czasie powstał w Trzebieszowie pierwszy sklep prywatny, żydowski. Rok 1905 zaowocował w wydarzenia rewolucyjne w całym Cesarstwie Rosyjskim, także na ziemiach polskich pod carskim zaborem. Również w Ziemi Łukowskiej miały miejsce strajki uczniów, robotników i chłopów.
W styczniu 1906 roku w Trzebieszowie i Celinach odbyły się zebrania gminne, podczas których wysuwano żądania o nadanie polskiego charakteru samorządowi gminnemu i szkołom. Uchwalono bojkot podatków. W 1907r. zorganizowano Łukowskie Koło Ziemianek, którego przewodniczącą była powieściopisarka Helena Mniszek-Tchórznicka, mieszkająca wtedy w Rogalach. Koło prowadziło działalność społeczną i charytatywną na rzecz sierot i chorych.
Wiek XX przyniósł dalszy rozwój zapoczątkowanych w poprzednim stuleciu masowych ruchów politycznych: robotniczego i ludowego. W tym pierwszym największą rolę odgrywała Polska Partia Socjalistyczna, w której władzach zasiadał wówczas Józef Piłsudski. Był on zagorzałym przeciwnikiem caratu i nawoływał do walki z nim wszelkimi możliwymi środkami. Dlatego też w 1907 r. łukowski oddział bojowy PPS wykonał na terenie powiatu łukowskiego szereg akcji zbrojnych na monopole i kasy dla zdobycia pieniędzy na rozbudowę organizacji, zakup broni, na akcję agitacyjną, pomoc więźniom politycznym oraz na walkę o trzeźwość w społeczeństwie, będącą wyrazem protestu moralnego przeciwko carskiej polityce celowego rozpijania społeczeństwa. 19 lipca wykonano akcję zbrojną na sklep monopolowy w Trzebieszowie, gdzie skonfiskowano 458 rubli. 9 czerwca 1908 r. Warszawski Okręgowy Sąd Wojenny rozpatrywał sprawę o napad na monopol i gminę w Trzebieszowie. Oskarżonymi byli: Stanisław Czubaszek i Stanisław Brylewski. Wydano wyroki śmierci. Pośmiertnie Czubaszek otrzymał trzeci wyrok śmierci, a Brylewski drugi
W 1910 roku w Trzebieszowie rozpoczęło działalność Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe. W 1912 r. utworzono Kółka Rolnicze w Trzebieszowie, Tuchowiczu i Łukowie.
Latem 1914 roku wybuchła I wojna światowa, której działania toczyły się w dużej mierze na ziemiach polskich. W wyniku ofensywy państw centralnych, w sierpniu 1915 r. ostatnie oddziały wojsk rosyjskich (w których służyli Polacy z zaboru rosyjskiego) wycofują się z Ziemi Łukowskiej na wschód. Wkraczają zaś wojska austriackie i niemieckie (w których również służyli Polacy - z tych zaborów). Początkowo Ziemia Łukowska pozostaje pod zarządem austriackim, a od października 1915 r.- niemieckim.
27 czerwca 1916 r. w Trzebieszowie powołano Oddział Straży Pożarnej. Pierwszym naczelnikiem był p. Feliks Dąbrowski. W 1918 r. zbudowano pierwszą remizę.
Osobliwością Mazowsza i Podlasia Zachodniego była od czasów średniowiecza szlachta zaściankowa (nazwa pochodzi od zaścianka tj. wsi zamieszkanej w większości przez drobną i biedną szlachtę, uprawiającą swoją ziemię osobiście.), która zawsze wynosiła się ponad włościan (chłopów). Gospodarność tych ostatnich stała się widoczniejsza po zniesieniu pańszczyzny i uwłaszczeniu chłopów w Królestwie Polskim w 1864r. Do tego czasu szlachectwo dawało przywileje prawne, polityczne i gospodarcze. Szlachcic żył według porzekadła „zastaw się a postaw się”. Huczniejsze wesela i święta, nadużywanie trunków, skłonność do sejmikowania, często mała solidarność społeczna, zwłaszcza we wspólnym działaniu całej wsi - charakteryzowały szlachtę zaściankową.
Po reformie administracyjnej w 1867 roku utworzono oddzielne gminy szlacheckie i włościańskie, a że wsie były rozrzucone na przemian szlacheckie i włościańskie, więc gminy składały się niekiedy z 3-5 części (enklaw). Wsie mieszane miały nawet dwóch sołtysów, po jednym dla części szlacheckiej i włościańskiej.
Trzebieszów był gminą włościańską, w odróżnieniu od Celin, które były gminą szlachecką. Według „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego”( t. XII, s.556, wyd.1892r.): gmina Trzebieszów miała 6177 mórg obszaru (tj. 3459 ha), 1994 mieszkańców (w tym 10 prawosławnych, 13 protestantów, 93 żydów). Sama wieś Trzebieszów posiadała 99 domów, 961 mieszkańców, 4166 mórg obszaru (tj. 2333 ha). W Trzebieszowie był urząd gminy, sąd gminny i szkoła początkowa. Trzebieszów należał wówczas do powiatu łukowskiego, w którym znajdowało się 6 miast ( Adamów, Kock, Łuków, Łysobyki, Serokomla i Stoczek ) oraz 21 gmin (Białobrzegi, Celiny, Charlejów, Dąbie, Gołąbki, Gułów, Jakusze, Jarczew, Krasne, Łuków, Miastków, Mysłów, Prawda, Radoryż, Ryżki, Skrzyszew, Stanin, Trzebieszów, Tuchowicz, Ulan i Wojcieszków). W latach 1869 -1870 w całym Królestwie (przemianowanym na Priwislinskij Kraj) przeprowadzono akcję pozbawienia praw miejskich większości miasteczek rolniczych. Reformę tę motywowano słabym rozwojem likwidowanych miast, lecz w powszechnym odczuciu była ona represją za liczny udział mieszkańców miasteczek w Powstaniu Styczniowym. Wśród 338 miast Królestwa zdegradowanych do rzędu tzw. „osad” znalazły się także: Adamów, Kock, Łysobyki, Serokomla, Stoczek. Jedynym miastem w powiecie łukowskim został więc Łuków. W 1884r. miasto to liczyło 5000 mieszkańców i 400 budynków (w tym 100 murowanych)(cdn)
 |
 |
