Trzebieszów
Przegląd materiałów
archiwalnych dotyczących nadań gruntów
i innych aktywności dot. Wajszczuków
(S.Wac – Arch. Panstw. w Lublinie, 23.IX. - 19.X.2009)
zobacz
– Chłopi w Polsce* http://cpx.republika.pl/kategorie.htm
Zespół Nr 158
Sygn. 2550 - Materiały Komisarza do
Spraw Włościańskich pow. Łukowskiego.
|
15.III.1865 –
|
pismo z dnia 15 marca 1865
r., od wójta gminy Trzebieszow do Komisarza – Prośba o przydział
dodatkowego gruntu - poprzednio przydzielone działki są za małe
na utrzymanie bydła i innego inwentarza. Pismo podpisało 10
rolników, nazwisko Wajszczuk nie występuje.
|
Sygn. 2551
– dokumenty Komisarza, j.w.
|
20.V.1851 –
|
pismo rolników wsi Trzebieszów spisane w
urzędzie wójta gminy Trzebieszów w dniu 20 maja 1851 r. (...),
powołując się na ukaz z 1848 r. przydzielajacy im prawo budowy
budynków (...) na osadach kolonialnych wsi Trzebieszów –
zobowiązują się własnymi siłami (...), wybudować na swych
koloniach, pod warunkiem otrzymania z lasu drzewa z dóbr
Dziedzica Trzebieszowa. Jednocześnie deklarują, że po otrzymaniu
drzewa, budynki te zostaną wybudowane w ciągu trzech lat, t.j.
do 1.06.1854 r. Mieszkańcy Trzebieszowa podzieleni byli na trzy
(cztery?) oddziały:
-
z oddziału I pismo podpisało 7 rolników
(m.in. Maciej Śledź, spadkobierca po Stanisławie Śledziu);
-
z oddziału II – 12 rolników, pod poz. 11
podpisał się Maciej Wajszczuk
(0032)
– (1823-1892);
-
z oddziału III – 23 rolników
-
z oddziału IV – 11 rolników. (m.in. – Jan
Śledź, jako sołtys).
|
Z
powyższego pisma wynika, iż rolnicy tego terenu byli traktowani,
jako kolonisci – świadczy o tym niżej podany cytat: „My niżej
podpisani włościanie na osadach kolonialnych deklarujemy,
że budowane nasze chałupy, stodoły i obory poprzeniesiemy takowe
na grunty Urządzeniem Komisji Przychodów i Skarbu z roku 1848
przeznaczone głównie dla każdego z nas na kolonie” (S.Wac).
|
14.VI.1860 – |
kopia aktu
notarialnego (wyrok sądu) z kancelarii Assessora Ekonomicznego
okręgu siedleckiego w sprawie sukcesorii po sołtysie Łanowym
Stanisławie Nowiku ze wsi Trzebieszów – ugoda pomiędzy Piotrem
Nowikiem, spadkobiercą Stanisława Nowika o przekazanie tych
gruntów i innego mienia Janowi Winiarczykowi, koloniście ze wsi
Trzebieszów. Jako świadkowie podpisali w/w ugodę: Franciszek
Wajszczuk (0516) - (1818-1893), Józef Kozieł i
Łukasz Woreszczyński.
|
17.XII.1865 – |
pismo do Generała
Gubernialnego o przywrócenie prawa do bezpłatnego użytkowania
pastwisk i korzystania z drzewa z lasu na opał i budownictwo.
Wg tego prawa włościanom tego terenu – Trzebieszowa – należało
się to od najdawniejszych czasów, a obecnie zarządzający tymi
gruntami administrator pan Bułkowski tego prawa im zabronił,
ściągając od nich opłaty za korzystanie z tego prawa. Prośbę o
przywrócenie tego prawa podpisało 5 przedstawicieli gromady,
m.in. Jozef Śledź i Franciszek Wajszczuk
(0516).
|
4.IV.1866 - |
Kopia wyroku Sądu
Gminnego w Trzebieszowie w sprawie spadkowej Piotra Nowika, dot.
spłacenia swojej siostrze Ewie spadku po ojcu Stanisławie Nowiku.
Kopię podpisało 9 gospodarzy rolnych wsi
Trzebieszów, m.in. Franciszek Wajszczuk (0516) – sołtys
i J. Śledź, jako wójt gminy. Trzebieszów dn. 4 kwietnia 1866.
|
8.IV.1866 – |
Prośba mieszkańców
(wsi/osady?) Majorackiej – Trzebieszów z powiatu łukowskiego Guberni
Siedleckiej, do Wysokiego Urządzającego Komitetu w Królestwie Polskim,
jak niżej:
„Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – restryktem
swoim z dnia 11/23 lipca 1840 r. zawiadomiła nas, że właściciel majoratu
Trzebieszów jest obowiązany udzielić nam drzewo potrzebne na
przeniesienie budowli i dawnych siedzib na nowe osady przeznaczone, lub
też spłacenia nas wielkości Ru 550,- jak dołączone dowody przekonują.
Administrator Trzebieszowa P. Białkowski, nie tylko drzewa nam nie dał,
ale pieniądze dla nas przeznaczone z Kasy Powrotu odebral i dotąd nie
powrócił. Kiedy upomnieliśmy się o to co nam należy, P. Białkowski,
Administrator odpowiedział: „poco macie brać drzewo, kiedy bardzo
drogie, weźcie lepiej pieniądze, które juz są wyasygnowane. Wnosimy
przeto pokorną prośbę do Wysokiego Komitetu, ażeby należne nam pieniądze
za przeniesienie budowli rozkazał zwrócić, komu należy i mamy tą
nadzieję, że Wysoki Komitet nie zechce pozostawić...”
W imieniu całej wsi podpisało się 23 włościan,
m.in.: Piotr Śledż, Jan Śledż, drugi Piotr Śledź, Maciej Wajszczuk
(0032), Franciszek Wajszczuk (0516) i Józef Śledź.
|
25.VII.1866 – |
Powtórna prośba
mieszkańców wsi Majorackiej Trzebieszów do Wysokiego Urządzającego
Komitetu w Królestwie Polskim o ponowne rozpatrzenie sprawy przydziału
drzewa na przeniesienie ich budowli. Podpisał, m.in. Franciszek
Wajszczuk (0516). |
8.VIII.1967 - |
dokumenty (w jezyku
rosyjskim) dot. spadku Józefa Kozieła(?) – Franciszek Wajszczuk
(0516) podpisał jako świadek.
|
Sygn. 2552
- dokumenty Komisarza,
j.w. (276 dokumentow z lat 1867 – 1869)
|
14.V.1866 - |
Kopia
wyroku Sądu Gminnego z Trzebieszowa – sprawa spadkowa Piotra
Nowika, gospodarza rolnego z Trzebieszowa z dnia 14 maja 1866. Podpisali
m.in. Franciszek Wajszczuk (0516), jako sołtys
gminy Trzebieszów i Józef Śledź, jako wójt. W pozostałych dokumentach nie ma nazwiska
Wajszczuk.
|
Sygn. 2555
(187 dokumentów w j. rosyjskim z lat
1869-1870 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2558
(178 dokumentów w j. rosyjskim z lat
1870-1872 – nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2582
(278 dokumentow w j. rosyjskim (wiekszość) i
polskim z lat 1873-1879 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2589
(193 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1876-1881
- nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2559
(237 dokumentów w j. rosyjskim z lat
1870-1875 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2560
(372 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1870-1875
- nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2563
(378 dokumentów w j. rosyjskim z lat
1870-1912(?) - nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2562
(297 dokumentów w j. rosyjskim z 1870 r. -
nazwisko Wajszczuk nie występowało. 14.VI.1870 – pismo do Komisarza d/s
włościańskich w sprawie przyznania dodatkowych gruntów na pastwiska.
Podpisało 6 rolników, nie ma nazwiska Wajszczuk. |
Sygn. 2568
(305 dokumentów w j. rosyjskim z lat
1870-1875 - nazwisko Wajszczuk nie występowało. |
Sygn. 2571
(354 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1875-1913
- nazwisko Wajszczuk nie występowało. |
Sygn. 2570
(405 dokumenty, większość w j. rosyjskim z
lat 1876-1911 – m.in sprawy sporne dot. podziału gruntów kościelnych. |
17.XII.1865 – |
pismo do Generała
Gubernialnego o przywrócenie prawa do bezpłatnego użytkowania
pastwisk i korzystania z drzewa z lasu na opał i budownictwo.
Wg tego prawa włościanom tego terenu – Trzebieszowa – należało
się to od najdawniejszych czasów, a obecnie zarządzający tymi
gruntami administrator pan Bułkowski tego prawa im zabronił,
ściągając od nich opłaty za korzystanie z tego prawa. Prośbę o
przywrócenie tego prawa podpisało 5 przedstawicieli gromady,
m.in. Jozef Śledź i Franciszek Wajszczuk
(0516).
|
9.XII. 1896
– |
w dokumencie p.t. „Postanowienie” pod
tą datą, w sprawie sporu granicznego gruntów kościelnych wsi Trzebieszów
występują m.in. Stanisław Śledź i Jan Wajszczuk
(0022), lat 56, (1841-?),
jako członkowie nadzoru kościelnego.
|
4.VI.1909 –
|
w tym dokumencie występuje nazwisko i
podpis Franciszka Wajszczuka
(0103), (1862-1935)
jako wójta gminy Trzebieszów.
|
Sygn. 2572
(170 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat
1875-1980 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2578
(205 dokumentów w j. rosyjskim(?) z lat
1870-1975 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2603
(150 dokumentów w j. rosyjskim(?) z lat
1888-1893 – dokumenty dotyczą sprzedaży społecznej posiadłości kuziennej.
Nazwisko Wajszczuk nie występowało). |
Sygn. 2576
(254 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat
1893-1897 – dokumenty dotyczą spraw serwitutowych. Nazwisko Wajszczuk
nie występowało). |
Sygn. 2577
(250 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat
1912-1915 – dokumenty dotyczą spraw spornych m.in. podzialu działek
społecznych (pastwiska – 65 mórg i 240 prętów) użytkowanego dotychczas
przez wszystkich rolnikow wsi. |
22.XII.1912 -
|
dokumenty dotyczące spraw spornych m.in.
podziału działek społecznych - decyzją Komisarza zostały one podzielone
między 18 użytkowników. Każdy z gospodarzy otrzymał z podziału po 4
morgi i 33 2/3 pręta. Działka o numerze 14/14 została przyznana
Maciejowi Wajszczukowi (????).
(Maciej (0032) zmarl w 1892 r.?).
Ponieważ ten Maciej Wajszczuk był niepiśmienny, za niego podpisał
dokument Franciszek Wajszczuk.
(0103)
|
Podsumowanie
przeglądu – (1851 – 1912)
Zidentyfikowano
Wajszczuków w Trzebieszowie
Maciej Wajszczuk
(0032)
– (1823-1892) – w 1864 r.
otrzymał nadanie gruntów.
Franciszek Wajszczuk
(0516) -
(1818-1893) - w
1866 r. sołtys w Trzebieszowie.
Jan Wajszczuk (0022)
- (1841-?), w 1896 r. członek nadzoru kościelnego.
Franciszek Wajszczuk
(0103),
(1862-1935) - w 1909 r. wójt gminy
Trzebieszów.
Maciej Wajszczuk
(????),
(? - ?) – [Maciej (0032) zmarł w 1892?].
- w 1912 r., z podziału działek
społecznych - otrzymał działkę
#14/14. Na dokumencie jest podpis Franciszka [0103]
Trzebieszów
wymieniany w dokumentach jako:
1851 –
osady kolonialne wsi Trzebieszów (planowane
przenosiny na kolonie do nowych budynków).
- mieszkańcy podzieleni na 4
oddziały (I-IV).
1866 –
wieś Majoracka – Trzebieszów (żądania zwrotu kosztów przenosin).
1896 -
grunta kościelne wsi Trzebieszów (spory o podział).
1912
– podział działek społecznych.
Nazwisko występowało
w poniższych dokumentach:
1851 – pismo w sprawie (przeniesienia)
budowy budynków na osadach kolonialnych wsi Trzebieszów –
(na podstawie ukazu z 1848 r.) – mieszkańcy podzieleni na oddziały –
pismo podpisało:
1/ oddział I - 7 rolników, m.in. Maciej Śledź
2/ oddział II – 12 rolników, m.in. Maciej
Wajszczuk (0032)
– (1823-1892)
3/ oddział III – 23
rolników
4/ oddział IV – 11
rolników, m.in. Jan Śledź, jako sołtys
1860 – pismo dot. sukcesorii po Sołtysie
Łanowym Stanisławie Nowiku – podpisał m.in.
Franciszek Wajszczuk (0516)
-
(1818-1893)
1864 – nadania - Maciej Wajszczuk
(0032) -
zobacz
1865 –
prośba o dodatkowe grunta - pismo
dot. przywrócenia prawa do bezpłatnego użytkowania pastwisk i
korzystania z drzewa itd. – podpisali m.in. Franciszek
Wajszczuk (0516)
i Józef Śledź
1866 – sprawa spadkowa Piotra Nowika,
podpisało 9 gospodarzy rolnych wsi Trzebieszów, m.in.
Franciszek Wajszczuk (0516) –
sołtys i J. Śledź - wójt gminy. - prośba (i skarga) mieszkańców
(wsi/osady?) Majorackiej – Trzebieszów ... przeciwko Administratorowi Trzebieszowa P.
Białkowskiemu o zwrot kosztów przeniesienia budowli i dawnych siedzib na nowe osady. Podpisalo
23 włościan, m.in.: Maciej Wajszczuk (0032), Franciszek Wajszczuk (0516),
Piotr Śledż, Jan Śledż, drugi Piotr Śledź i Józef Śledź.
- powtórna prośba mieszkańców wsi
Majorackiej Trzebieszów (...) o ponowne rozpatrzenie sprawy przydziału drzewa na
przeniesienie ich budowli. Podpisał, m.in. Franciszek Wajszczuk (0516).
1967 – dokumenty dot. spadku Józefa Kozieła(?)
– Franciszek Wajszczuk (0516) podpisał jako świadek.
1896 - „Postanowienie”
w sprawie sporu granicznego gruntów koscielnych wsi Trzebieszów – jako członkowie
nadzoru kościelnego występują m.in. Stanisław Śledź i
Jan Wajszczuk (0022), lat 56 (1841-?).
1909 –
dokument z podpisem Franciszka Wajszczuka
(0103),
(1862-1935) jako wójta gminy.
1912 -
nadanie, z podzialu działek społecznych -
Działka o numerze 14/14 została przyznana Maciejowi
Wajszczukowi (????).
Ponieważ Maciej Wajszczuk był
niepiśmienny, dokument podpisał za
niego Franciszek Wajszczuk. (0103)
Chłopi w Polsce
http://republika.pl/laliny/chlop.htm
Sołtys łanowy -
(...) „Wieś na prawie niemieckim organizował sołtys, (zasadźca,
sołtys łanowy) do którego obowiązków należało sprowadzenie osadników na
wydzielone i wymierzone gospodarstwa (łany), zorganizowanie sądownictwa
i przewodniczenie ławie sądowej, a także ściąganie czynszów od
mieszkańców wsi i służba konna. Sołtysi rekrutowali się z różnych warstw
społecznych - szlachty, mieszczan i chłopów. Sołtys w zamian otrzymywał
dziedziczne i zbywalne sołectwo składające się z kilku łanów ziemi,
zwolnienie z opłat na rzecz właściciela, prawo do prowadzenia karczmy, a
niekiedy i inne przywileje.
W okresie zaborów, międzywojennym i powojennym sołtys to przedstawiciel
wójta potem gromady (gminy) wybierany przez mieszkańców, a sołectwo to
wieś jako jednostka administracyjna i samorządowa.” (...)
Kategorie chłopów wg. własności
(...) Na wsi wykształciły się następujące kategorie
chłopów w zależności od posiadanego majątku:
- kmiecie stanowili największą grupę mieszkańców wsi jako gospodarze
pełnorolni posiadali najczęściej jednołanowe gospodarstwo (1 łan - tzw.
mały ok. 17 ha). Rosła również liczba chłopów gospodarujących na
półłanowych gospodarstwach. Kmiecie byli zobowiązani do odrabiania, na
rzecz folwarku, pańszczyzny zazwyczaj sprzężajnej tzn. wykonywanej
wołami, końmi wraz z wozem, pługiem i broną;
- zagrodnicy (ogrodnicy) stanowili drugą co do wielkości grupę a nazwa
stąd, że posiadali zagrodę tzn. chatę z małym podwórkiem i zabudowania
gospodarcze oraz kilka morgów ziemi (1 morga ok. 0,55ha). Dochody
uzupełniali wykonywaniem rzemiosła lub pracą w gospodarstwach pana,
sołtysa czy bogatych chłopów. Zobowiązani byli do świadczenia
pańszczyzny pieszej, jeżeli nie posiadali zaprzęgu;
- chałupnicy to na ogół bezrolna lub małorolna ludność wsi posiadająca
chałupę z małym ogrodem i nielicznym inwentarzem żywym. Utrzymywali się
z najemnej, głównie sezonowej, pracy we dworze i u bogatych kmieci.
Świadczyli pańszczyznę pieszą;
- komornicy to bezrolni chłopi nie posiadający nawet chałup.
Zamieszkiwali najczęściej u kmieci za co płacili pracą lub częścią
zarobku uzyskiwanego na dworze. Czasami uprawiali skrawki ziemi. Od XVI
w. zobowiązani do odrabiania 1-2 dni w tygodniu pańszczyzny pieszej.
Stopniowo część komorników przekształciła się w robotników rolnych a
część przeszła do miast;
- tzw. luźni ludzie byli to mieszkańcy wsi nie posiadający żadnego
majątku, stałego miejsca zamieszkania i stałego zatrudnienia.
Władze i właściciele ziemscy starali się włączyć ich w system gospodarki
folwarczno - pańszczyźnianej i obciążenie stałymi powinnościami.
Szczególnie od początku XVII w. zakazano im przebywania w miastach,
udzielania im schronienia, zezwalając na ich zatrzymywanie i zmuszanie
do pracy.
Kolejne nowelizacje prawa w XVI w. coraz bardziej przywiązywały chłopa
do ziemi. Właściwie tylko córki chłopskie mogły opuszczać wieś w celu
zamążpójścia. O małżeństwie chłopa decydował pan i jeśli wybranka
należała do dóbr innego właściciela praktycznie było to niemożliwe,
ograniczono również i kobietom prawo swobodnego zamążpójścia. Ponadto
zlikwidowano możliwość odwoływania się przez chłopa do sądów
królewskich. Sądom przewodniczył wójt jako przedstawiciel właściciela
dóbr i od tego wyroku chłop mógł się odwołać właśnie do właściciela
dóbr. Właściciel był panem życia i śmierci chłopa, gdyż mógł wydawać
nawet wyroki śmierci. Jedynie w dobrach królewskich chłop mógł się
odwołać do sądów królewskich.
Przygotowali: Waldemar J Wajszczuk & Paweł Stefaniuk
2013
e-mail: wwajszczuk@comcast.net
|