Nazwiska podobne czy „pokrewne”

Chronologia ich występowania

Informacje uzyskane z zasobów Polskiego Towarzystwa Genealogicznego, początkowo dotyczące tylko miejscowości Żelechlinek (zobacz), uzupełnione później z przeglądu dostępnych w internecie zapisów dotyczących interesujących nas nazwisk z zasobów dla całego „terenu” (województwa) łodzkiego, dostarczyły ciekawego materiału do rozważań i prób ustalenia możliwości pokrewieństwa między odmianami nazwisk – w naszym wypadku nazwiska Wajszczuk.
Będziemy tu rozważać, czy różne odmiany nazwiska Wajszczuk (“nazwiska podobne”) są (lub moga być) również pokrewne? Czy pochodzą z tego samego pnia Rodziny?

Urodzenia – wg. daty

Rok	Poz.	Imię	Nazwisko	Akt	Miejscowość
1648?	8	Paweł	Waszczyk	8	Wąsewo (pow. Ostrów Mazowiecka)
1823	3266	Józefa	Wajszczyk	6	Tobiasze (Tomaszów Mazowiecki)
1826	3450	Julianna	Wajszczyk	13	Tomaszów Mazowiecki
1838	5109	Jadwiga	Wajszczyk	80	Tomaszów Mazowiecki
1842	9289	Joachim	Wajszczyk	71	Domaniewice (pow. Łowicz)
1845	9733	Kacper	Wajszczyk	2	Domaniewice
1855	5416	Antoni	Wajszczak	24	Żelechlinek (pow. Tomaszow Maz.)
1857	5599	Maryanna	Wajszczak	59	Żelechlinek
1858	5695	Franciszek	Wajszczak	68	Żelechlinek
1858	5710	Szczepan	Wajszczak	83	Żelechlinek
1862	6035	Agnieszka	Wajszczak	5	Żelechlinek

Śluby – wg. daty

Rok	Poz.	Imię	Nazwisko	Imię	Nazwisko	Miejscowość
1841	13	Franciszek	Goździk	Józefa	Wajszczyk	Tomaszów Mazowiecki
1846	8	Paweł	Kotynia	Agnieszka	Wajszczyk	Tomaszów Mazowiecki
1858	70	Paweł	Nowakowski	Józefa	Waszczyk	Mszczonów (pow.Żyrardów)
1860	19	Walenty	Korczykowski	Zofia	Waszczyk	Mszczonów (pow.Żyrardów)
1865	39	Walenty	Gołębiewski	Jadwiga	Wajszczyk	Tomaszów Mazowiecki
1880	39	Ignacy	Czuba	Marianna	Wajszczyk	Domaniewice (pow. Łowicz)
1881	24	Franciszek	Beta	Agnieszka	Wajszczyk	Żelechlinek

Zgony – wg daty

Rok	Poz.	Imię	Nazwisko	Akt	Miejscowość
1823	2425	Marianna	Wajszczyk	18	Tobiasze (Tomaszów Mazowiecki)
1843	4242	Szymon	Wajszczyk	8	Tomaszów Mazowiecki
1852	220	Jan	Wajszczyk	46	Tomaszów Mazowiecki
1855	703	Michał	Wajszczyk	143	Tomaszów Mazowiecki
1861	3021	Franciszek	Wajsczak	47	Żelechlinek
1861	2981	Julianna	Wajsczak	5	Żelechlinek
1865	3389	Zofia	Wajszczak	57	Żelechlinek
1866	1555	Franciszka	Wajszczyk	75	Tomaszów Mazowiecki
1871	3753	Józefa	Wajszczak	5	Żelechlinek
1872	3884	Antonina	Wajszczuk	60	Żelechlinek
1874	4059	Antoni	Wajszczak	33	Żelechlinek
1876	4315	Balbina	Wajszczuk	104	Żelechlinek

Zapisy dotyczą lat 1823 – 1881. Odmiany nazwisk: Wajszczuk, Wajsczak, Wajszczak i Wajszczyk występują na stosunkowo ograniczonym terenie w okolicach Tomaszowa Mazowieckiego.

1. W samym Tomaszowie Mazowieckim (i w podmiejskich Tobiaszach) w latach 1823 -  1866 występowało wyłącznie nazwisko Wajszczyk. To samo nazwisko występowało w latach 1842, 1845 i  1880 r. w Domaniewicach, pow. Łowicz. Wajszczykowie pojawiają się najwczesniej w tych okolicach w Tomaszowie. Czy około 30 lat później zawędrowali do Żelechlinka i zapisano ich tam początkowo, jako Wajsczaków?

2. b. W Żelechlinku (pow. Tomaszów Mazowiecki) występuje sekwencja odmian nazwiska: w roku 1861 pojawia się dwukrotnie nazwisko Wajsczak, w latach 1865 – 1874 trzykrotnie (1865, 1871 i 1874) nazwisko Wajszczak, a w latach 1872 i 1876 pojawia się nazwisko Wajszczuk. (Konieczne jest wyjaśnienie, czy to jest ta sama rodzina?)

3. c. Nazwisko Waszczyk pojawia się w Mszczonowie (pow. Żyrardów) w 1858 i w 1860 roku. Tabela urodzeń zawiera również nazwisko – Paweł Waszczyk ur. w 1684(?) roku w Wąsewie, pow. Ostrów Mazowiecka.

Po uporządkowaniu nazwisk według dat wpisów zaczęła się wyłaniać pewna logika. Podczas, gdy w środowisku miejskim zapisy nazwiska się nie zmieniały, w Żelechlinku przeliterowanie nazwiska przechodziło ewolucję. Czy była ona związana z obowiązującym językiem (urzędowym – rosyjskim?), alfabetem (jakim się posługiwali), czy ze sprawnością, wykształceniem i dokładnością pisarzy? Bo podający informacje byli chyba w większości niepiśmienni? Czy to jest przyczyną różnorodności i powstawania odmian nazwisk „podobnych”? Czy powtarza się ona w innych okolicach Polski? Będziemy usiłowali to prześledzić.

Zastanawia, skąd się wzięła „mniejszość” Wajszczuków w Żelechlinku (i późne występowanie tej formy nazwiska) wśród zdecydowanej przewagi Wajszczaków w Żelechlinku i Wajszczyków w pobliskim Tomaszowie Mazowieckim. Czy oni wszyscy mieli korzenie na Mazowszu? I gdzie?

Powtórzony szczegółowy przegląd zapisów archiwalnych będzie niezbędny dla odtworzenia gałęzi i ewentualnych połączeń rodzinnych. Przykładowo – będzie również wymagało wyjaśnienia, czy Agnieszka Wajszczak urodzona w Żelechlinku w 1862 r. to jest ta sama Agnieszka Wajszczyk, która wychodzi za mąż w 1881 r. w Żelechlinku?

---

W książce Tadeusza Krawczaka p.t.: "W zaścianku szlacheckim" opublikowanej w 1993 roku przez wydawnictwo SONOR Ltd. w Warszawie, ISBN 83 - 85170 - 06 - 5, na stronach 244 i 245 znaleziono następujące stwierdzenia na temat powstawania przydomków:

str. 244 - "Każdy szlachcic, oprócz nazwiska posiadał "drugie nazwisko", "przezwisko", czyli przydomek. Te ostatnie byly częściej używane niż same nazwiska. Zmuszało do tego życie. Powtarzanie się nazwisk, nawet tych samych imion było na porządku dziennym. (...)
str. 245 - Na linii dawnego styku z unitami wszelkie zdrobnienia mają końcówkę „uk”, np. Kowalczuk, Husarczuk itd., zaś bardziej na zachód kończą się na „yk” i „ak”, np. Kowalczak, Tokarczyk itp. (przypis # 249. = Rel. MOH/I/25; I/76; 2/77; 4/79)."

Wysłano list do autora z prośba o informacje, jak dotrzeć do orginalu przypisu # 249 - zobacz

Przygotowali: Waldemar J Wajszczuk & Paweł Stefaniuk 2011
e-mail: wwajszczuk@comcast.net lub wajszczuk@onet.pl